Xuyên Khung có nguồn gốc ở Trung Quốc, nhưng hiện nay nó được trồng khá nhiều ở nước ta, cũng là một trong những vị thuốc thường gặp trong các bài thuốc bắc. Được dùng để chữa đau đầu, điều hòa kinh nguyệt, tốt cho tim mạch và các khớp xương,… Sau đây, Bachkhoa.net sẽ giúp bạn đọc tìm hiểu rõ hơn về những công dụng tuyệt vời của vị thuốc quý này.
Xuyên khung là gì
Còn có tên gọi khác là hương thảo, hồ cùng, kinh khung, phù khung, đài khung, kinh khung, giả mạc gia,…Tên khoa học là Ligusticum wallichii Franch, thuộc họ Hoa tán (Apiaceae).
Đặc điểm của xuyên khung
Theo đông y, xuyên khung là một trong 50 vị thuốc cơ bản. Nó thuộc loài thực vật thân thảo, sống lâu năm, cao 30-120cm. Rễ trụ. Thân mọc thẳng, ít phân cành, mặt ngoài có đường gân dọc, ở giữa ruột rỗng.
Lá kép lông chim với 3-5 đôi lá chét, mọc so le, cuống lá dài 9-17cm, ôm lấy thân. Phiến lá rách sâu, khi vò nát lá có mùi thơm. Hoa hợp thành tán kép, cuống tán phụ ngắn khoảng 1cm, hoa nhỏ, màu trắng. Quả bế, hình trứng thuôn dài, kích thước 3-4mm.
Dược liệu:
Củ có đường kính 3-6cm hoặc to hơn, mặt ngoài có màu nâu vàng, có nhiều mấu vòng tròn hơi lồi, lõm và có nhiều vết bướu nhỏ vết của rễ. Chất cứng, vết vỏ không nhẵn, có màu trắng xám hoặc hơi ngà, có vằn tròn và chấm điểm đầu nhỏ màu vàng. Mùi thơm đặc biệt hơi nồng.
Phân bố và thu hái xuyên khung
Cây phân bốchủ yếu ở tây bắc Vân Nam (Trung Quốc), Ấn Độ, Nepal. Tại Việt Nam cây được trồng chủ yếu ở các tỉnh miền núi, nơi có khí hậu mát mẻ như Lào Cai, Hà Giang, Tam Đảo, Phú Thọ,…
Sau 2 năm trồng mới bắt đầu thu hoạch, thường là màu thu đông, khoảng tháng 10-12. Đào lấy củ, bỏ phần trên cổ rễ và rễ con, rửa sạch đất cát, ngâm nước 1 giờ, ủ kín độ 12 giờ cho mềm, sau đó thái lát dày khoảng 1mm rồi sấy nhẹ hoặc phơi khô.
Thành phần hóa học của xuyên khung
Trong xuyên khung có alkaloid dễ bay hơi và tinh dầu, trong đó có acid feluric, 4 hydroxy -3 – butylphthalide, senkyunolide, ligustilide, chuanxiongol, sedanic acid,…
Theo đông y, xuyên khung có vị cay, trị huyết máut, ính ôn, có tác dụng hoạt huyết, trừ phong, giảm đau, phong thấp và các bệnh tim mạch. Ngoài ra, tinh dầu có tác dụng an thần.
Tác dụng của xuyên khung
1. Chữa đau đầu do khí hư
Lấy một lượng vừa đủ xuyên khung nghiền nhỏ, mỗi lần uống 6g với nước trà.
2. Làm giảm đau nhức cơ thể
Dùng 6g xuyên khung, 6g bạc hà, 8g khương hoạt, 12g phòng phong, 12g kinh giới, 12g bạch chỉ, 4g tế tân, 4g cam thảo, đun nước uống trong ngày.
3. Hỗ trợ điều trị bệnh loãng xương
Lấy 100g xuyên khung tán bột mịn, dùng đắp nóng tại chỗ, đắp vài lần sẽ thấy triệu chứng giảm nhẹ.
4. Chữa ung nhọt sưng đau
Dùng xuyên khung tán bột hòa với khinh phấn và trộn với dầu mè. Bôi hỗn hợp lên chỗ đau.
5. Chữa đau nửa đầu
Lấy xuyên khung tán nhỏ, mỗi lần uống 4-6g với nước chè, ngày uống 2 lần.
6. Chữa hôi miệng
Dùng xuyên khung đun lấy nước, để nguội, ngậm và xúc miệng hàng ngày.
7. Chữa kinh nguyệt không đều, nhau thai không ra
Dùng 10g xuyên khung, 15g ích mẫu, 10g đương quy, 10g bạch thược, 8g sung úy tử, đun lấy nước uống trong ngày.
8. Trị đau bụng kinh
Lấy 8g xuyên khung, 10g đương quy, 10g bạch thược, 6g đào nhân và 6g hồng hoa, sắc lấy nước uống trong những ngày hành kinh sẽ làm giảm cơn đau bụng khó chịu.
9. Hỗ trợ điều trị bệnh tim mạch
Lấy 10g xuyên khung sắc lấy nước uống hàng ngày, có tác dụng chữa bệnh động mạch vành, huyết áp tăng và tắc mạch máu não.
10. Làm sạch máu bầm sau sinh
Dùng 12g xuyên khung, 32g đương quy, 14 hạt đào nhân (bỏ vỏ và đầu nhọn), 2g chích thảo, 2g hoắc hương, sắc lấy nước uống trong ngày.
11. Chữa đau răng
Lấy 1 quả xuyên khung sấy khô, thêm tế tân rồi nghiền nhỏ xát vào răng.
12. Trị sốt ở trẻ nhỏ, mắt sưng đỏ
Nghiền nhỏ 6g xuyên khung, 6g bạc hà, 6g xuyên khung, 6g phác tiêu. Mỗi lần lấy một lượng vừa đủ cho trẻ hít vào qua đường mũi.
13. Chữa hoa mắt, chóng mặt
Lấy 31g xuyên khung và 31g hòe tử, đem nghiền nhỏ. Mỗi lần uống 9g với nước trà.
14. Chữa đau ngực, đau bụng sau sinh
Dùng 40g xuyên khung, 40g quế tâm, 40g mộc hương, 40g đương quy, 40g đào nhân, tất cả tán bột mịn, mỗi lần uống 4g với rượu nóng.
15. Trị đau đầu sau khi sinh hoặc do khí hành ngược
Lấy một lượng vừa đủ xuyên khung và thiên thai ô dược, nghiền nhỏ. Mỗi lần lấy 6g uống với nước chế từ cây hành. Hoặc thêm vị bạch truật sắc lấy nước uống trong ngày.
16. Chữa ngực sườn đầy tức
Bài thuốc 1:
Lấy mỗi vị một lượng bằng nhau gồm xuyên khung, thương truật, hương phụ, lục khúc, sơn chi tử (sao), đem tất cả tán bột, trộn với hồ vê thành viên. Mỗi lần uống 8-10g với nước ấm.
Bài thuốc 2:
Dùng 6g xuyên khung, 6g hồng hoa, 10g chỉ xác, 10g quy vĩ, 8g hương phụ, 8g thanh bì, 8g đào nhân, cho vào đun cùng 1 nửa nước và 1 nửa rượu, sắc uống trong ngày.
Bài thuốc 3:
Lấy xuyên khung, hồng hoa với lượng bằng nhau chế thành phiến, 12 phiến chứa 20g xuyên khung và hồng hoa. Mỗi lần uống 4 phiến, ngày uống 3 lần. Liệu trình 4-6 ngày.
17. Thai động không yên
Lấy 100g xuyên khung, 80g quy vĩ, 50g quế tâm, 100g ngưu tất, tất cả tán bột uống cùng với rượu.
18. Điều trị xuất huyết tử cung do rối loạn chức năng
Cho 25g xuyên khung ngâm vào 30ml rượu trắng và 250ml nước trong 1h. Sau khi ngâm cho lên bếp đun với lửa nhỏ để tiềm, chắt lấy nước chia 2 lần uống trong ngày. Trường hợp không uống được rượu có thể tiềm với mình nước. Sau 3-5 ngày sẽ có thể cầm máu, sau đó giảm liều, dùng tiếp trong 8-12 ngày để có kết quả tốt.
19. Trị bệnh động mạch vành, ngực đau thắt
Dùng xuyên khung chiết xuất 20mg Acid Ferulic (A ngùy), cho vào Glucosa 5% – 250ml. Truyền nhỏ giọt tĩnh mạch ngày 1 lần, liên tục trong 10 ngày.
20. Chữa đau đầu, chóng mặt, sợ gió, ra mồ hôi nhiều, ngực có đàm ẩm
Dùng 640g xuyên khung và 160g thiên ma, tán bột mịn, luyện mật thành viên. Mỗi lần uống 8-12g với nước trà.
21. Trị phong nhiệt, đầu đau
Lấy 4g xuyên khung và 8g trà diệp sắc lấy nước uống trong ngày.
22. Trị tai biến mạch máu não
Lấy xuyên khung, bạch thược, đương quy, sanh địa, đào nhân, hồng hoa, chỉ xác, sài hồ, cát cánh, ngưu tất, cam thảo, tất cả đem tán bột mịn. Mỗi lần uống 1-1,5g với nước đun sôi để nguội.
23. Chữa đau đầu
Bài thuốc 1:
Lấy 6g xuyên khung, 3g tế tân, 12g phòng phong, 12g kinh giới, 12g bạch chỉ, 8g khương hoạt, 6g bạc hà và 4g cam thảo, đem tất cả tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 4g trộn với nước chè để uống hoặc sắc lấy nước uống trong ngày.
Bài thuốc 2:
Lấy 6g xuyên khung, 12g hoa cúc, 12g thạch cao sống và 6g cương tằm, đem tán bột mịn uống hoặc sắc lấy nước uống trong ngày.
24. Trị gai xương gót chân và viêm cột sống phì đại
Dùng xuyên khung tán bột, cho vào bọc, đắp vào chỗ đau hoặc cho vào lót giày, thay mỗi ngày 1 lần, sau 5-10 ngày sẽ giảm đau.
25. Trị hậu sản huyết vận
Lấy 20g xuyên khung, 40g đương quy, 8g kinh giới huệ (sao đen), sắc lấy nước uống trong ngày.
26. Chữa phong thấp viêm khớp phát sốt ớn lạnh, đau nhức
Lấy 12g xuyên khung, 12g ngưu tất, 12g bạch chỉ, 8g hoàng đằng, sắc lấy nước uống trong ngày.
Lưu ý khi dùng xuyên khung
- Phụ nữ có thai nên chú ý khi dùng xuyên khung.
- Không dùng một mình xuyên khung trong thời gian dài vì có thể gây trí nhớ kém hay quên.
- Những người có kinh nguyệt quá nhiều, âm hư hỏa vượng, các chứng bệnh có khả năng xuất huyết dưới da và nội tạng nên cẩn trọng khi dùng.
- Không kết hợp xuyên khung với hoàng liên, hoàng kỳ và sơn thù du.
- Ngoài những công dụng trên, xuyên khung còn được dùng để dệt làm ruột gối giúp người đau đầu và mất ngủ cảm thấy dễ chịu hơn.
Những bài thuốc trên chỉ mang tính chất tham khảo, người bệnh nên hỏi ý kiến của thầy thuốc trước khi áp dụng.
