Cây điều là cây giao phấn điển hình, do đó nhân giống bằng hạt cây giống sẽ phân ly mạnh làm giảm năng suất chất lượng, tính ổn định và độ đồng đều giữa các cá thể ở thế hệ sau. Do đó, để giữ ổn định những đặc tính tốt về năng suất và chất lượng của cây mẹ thì phải nhân giống cây điều bằng phương pháp vô tính (giâm, chiết, ghép). Hiện nay, nhân giống cây điều bằng phương pháp ghép non nối ngọn cho kết quả tốt nhất.
1. Chuẩn bị dụng cụ
- Dao ghép cành
2. Chuẩn bị chồi ghép
Để có đủ chồi ghép cho hàng năm, ta phải trồng vườn nhân chồi ghép hoặc có thể chọn chồi ghép từ những vườn sản xuất.
Vườn nhân chồi ghép:
– Vườn trồng cây lấy chồi ghép gọi là vườn nhân chồi ghép gồm những cây điều giống tốt, đã qua tuyển chọn. Nên trồng vườn nhân chồi ghép sớm hơn một năm để cây có thể cho một số lượng chồi đủ để tiến hành sản xuất giống vào năm sau. Mỗi dòng điều được trồng trong một khu vực riêng theo sơ đồ và có bảng tên phân biệt để tiện việc quản lý chồi ghép. Vườn nhân chồi ghép có thể trồng theo mật độ 2.200 cây/ha với khoảng cách 1,5x3m hoặc 3.300 cây/ha với khoảng cách 1x3m.
– Khi cây 2 tầng lá thì tiến hành cắt ngọn để tạo tán thấp và nhiều cành cấp 1-2 để thu được nhiều chồi. Chồi vượt dưới vết ghép phải được đánh bỏ thường xuyên.
– Hàng năm sau khi thu hoạch chồi, chiều cao cây và đường kính tán phải được hãm thấp ở phạm vi 1,0 – 1,2m.
Chọn chồi từ vườn sản xuất:
Trong trường hợp không có vườn nhân chồi ghép thì có thể lấy chồi ghép ở vườn sản xuất nhưng phải chọn ở những cây có từ 3 vụ quả trở lên, năng suất ổn định; tỷ lệ nhân hạt > 28%, kích cỡ hạt 75%; cây sinh trưởng khỏe, phát tán đều và ít sâu bệnh.
Tiêu chuẩn chồi ghép:
Cành ở ngoài sáng; không quá già hoặc quá non (màu nâu nhạt), có đỉnh chồi to và lá sắp bung ra là tốt nhất; đường kính cành > 0,6cm; chiều dài cành 7-10cm; không có vết sâu, bệnh.
Sau khi cắt chồi, tỉa bỏ phiến lá, giữ cho chồi tươi bằng cách bọc trong vải ẩm đặt vào thùng xốp có chứa nước đá, đậy kín thùng xốp và đặt vào nơi thoáng mát. Trong điều kiện thiếu chồi ghép có thể dùng đoạn cành kế chồi ngọn để làm chồi ghép.
3. Chuẩn bị gốc ghép
a. Thiết kế vườn ươm gốc ghép
– Vườn ươm gốc ghép phải đặt nơi cao ráo, thoát nước tốt. Xung quanh khu vực vườn ươm phải quang đãng, không có cây che bóng.
– Bầu ươm: bằng túi nhựa P.E màu đen, dày 0,15mm, kích thước túi bầu 15cm x 25cm hoặc 18cm x 28cm, bầu được đục lỗ thoát nước và bảo đảm độ thoáng khí.
– Hỗn hợp đất vào bầu được trộn theo thể tích như sau: 70 – 90% đất mặt + 10 – 30% phân chuồng hoai + 0,5% Supe lân. Hỗn hợp đất, phân trộn đều và được phun thuốc chống nấm hại rễ 1 – 2 ngày trước khi đóng bầu.
– Bầu ươm gốc ghép được đặt theo luống, mỗi luống xếp từ 4 hàng. Rãnh luống rộng 60 – 80cm để dễ dàng thực hiện thao tác ghép.
b. Giống điều làm gốc ghép:
Kinh nghiệm cho thấy sử dụng hạt của cây điều sẻ lùn làm cây ghép sẽ tránh được tình trạng cây điều ghép phát triển không đều. Cây điều sẻ là cây điều lùn, hạt nhỏ (trên 250 hạt/kg) nên hệ số nhân giống cao, sức sống của hạt khỏe, cây con phát triển mạnh, đồng đều, ít thấy hiện tượng phân ly khi gieo bằng hạt.
c. Xử lý và gieo hạt giống
– Hạt giống làm gốc ghép được thu gom trên các cây mẹ có năng suất cao và sinh trưởng khỏe, được rửa sạch phơi khô đến độ ẩm 8-10%. Bảo quản hạt trong điều kiện khô ráo và kín gió.
– Xử lý hạt: thả hạt vào nước và loại bỏ những hạt nổi, rửa sạch. Ngâm hạt trong ba ngày, hai ngày đầu trong nước, ngày thứ ba trong nước có pha thuốc trừ sâu bệnh (Basudin 0,5% + Benlate C 0,5%) để hạn chế kiến đục nhân và nấm bệnh tấn công hạt khi mới nẩy mầm. Thay nước 1 lần/ngày. Sau đó, ủ hạt trong bao tải (bao gai) hay cát ẩm, nền thoát nước, nơi râm mát, có thể phủ nhẹ trên mặt bằng rơm rạ. Sau 4 – 5 ngày thì hạt nảy mầm.
– Gieo hạt: Khi hạt nảy mầm dùng lưỡi lam cắt chóp rễ (để rễ hình thành chùm rễ cọc sau này) và gieo hạt vào bầu ươm đã được chuẩn bị sẵn. Mỗi bầu gieo 1 hạt, đặt eo hạt tiếp xúc với mặt đất và ấn chìm hạt ngay xuống mặt đất. Tưới ẩm bằng ô doa hoặc vòi phun hàng ngày.
d. Chăm sóc cây con trong bầu
– Tưới đủ nước và làm cỏ sạch khi cây còn nhỏ. Phun thuốc Sherpa 25EC để phòng sâu hại lá, sâu đục ngọn và bọ xít muỗi. Phun thuốc trừ nấm để phòng bệnh lở cổ rễ, đặc biệt thường xảy ra trong tháng đầu tiên khi cây con chưa hóa gỗ.
e. Tiêu chuẩn gốc ghép
– Cây con ươm bằng hạt trong bầu được khoảng 45-60 ngày thì tiến hành đảo bầu (nhấc rễ), loại bỏ các cây còi cọc hoặc dị dạng và xếp lại thành từng ô với mức độ sinh trưởng khác nhau để tiện chăm sóc. Sau đó để cây con ổn định trong thời gian 15 – 30 ngày thì tiến hành ghép.
– Tiêu chuẩn cây gốc ghép:
+ Đường kính thân từ 7 – 10mm.
+ Có từ 10 – 15 lá trở lên.
+ Tuổi cây từ 60 ngày tuổi trở lên.
+ Cây con khỏe mạnh, không bị nhiễm sâu bệnh.
4. Kỹ thuật ghép nối ngọn
Yêu cầu: thực hiện ở nơi râm mát; thao tác nhanh gọn; buộc dây cố định vết ghép thật chặt, tránh tiếp xúc với nước (phòng ngừa nấm bệnh xâm nhiễm).
a. Ghép chồi nêm ngọn:
– Dùng dao ghép cắt ngang ngọn gốc ghép cách mặt đất 10-15cm, để lại 2-3 lá thật trên gốc ghép. Sau đó chẻ đôi gốc thành 2 phần bằng nhau và dài khoảng 3cm.
– Vạt xiên 2 bên chồi ghép tạo thành hình cái nêm.
– Đặt chồi ghép vào trùng khít với gốc ghép đã chẻ, nếu đường kính của chồi ghép và gốc ghép khác nhau thì để cho một bên mép vỏ của chồi ghép và gốc ghép liền khớp nhau. Dùng băng ni-lông mỏng quấn chặt từ dưới lên trên để cố định và bịt kín chồi ghép.
b. Ghép chồi vạt ngọn
– Dùng dao ghép vạt xiên thân gốc ghép một mặt phẳng nghiêng dài 3-4cm, cách mặt đất 10-15cm. Chừa lại 2-3 lá thật trên gốc ghép.
– Đối với chồi ghép cũng vạt một mặt xiên tương tự, sau đó áp mặt cắt của chồi ghép vào gốc ghép. Dùng dây nilon quấn chặt từ dưới lên trên để cố định và bịt kín chồi ghép.
c. Thời vụ ghép điều
Thời vụ ghép tốt nhất, đạt tỷ lệ sống cao là từ tháng 2 – 7. Thời vụ này sử dụng chủ yếu chồi ghép từ vườn nhân chồi. Trong thực tế, từ tháng 2 đến tháng 5 là thời kỳ cây điều có hoa, mang quả nên nếu sử dụng chồi từ cây mẹ thì thời vụ tốt nhất là từ tháng 6 – 7
Nên ghép vào buổi sáng lúc trời mát, lúc cây đã hút đủ nước qua đêm. Thời gian ghép tốt nhất là 6 – 10 giờ sáng.
5. Chăm sóc cây ghép
– Cây sau khi ghép được tưới ẩm bằng vòi phun hoặc ô doa hàng ngày, 2 – 3 ngày đầu có thể tưới số lần nhiều hơn.
– Khi cây ghép đã bứt chồi, nếu tầng lá thứ nhất của cây phát triển kém có thể tưới phân NPK loại 16:16:8 nồng độ 1 – 1,5%.
– Thường xuyên kiểm tra để cắt bỏ các chồi mọc ra ở phía dưới vết ghép.
– Đảo bầu: Khi cây ghép có tầng lá đầu tiên phát triển hoàn chỉnh (thường phải từ 4-6 tuần kể từ lúc ghép) thì tiến hành đảo bầu và phân loại cây.
6. Tiêu chuẩn cây điều ghép trước khi xuất vườn
– Có đủ 2 tầng tán lá khỏe, lá bánh tẻ, tầng lá thứ 2 cứng cáp, không héo khi vận chuyển trồng.
– Chiều cao cây > 30cm
– Đường kính gốc ghép đạt 0,8 – 1cm trở lên
– Điểm ghép chắc liền, tròn đều trên thân chính. Chiều cao điểm ghép không quá 20cm.
– Cây xuất vườn phải được đảo bầu tối thiểu trước 10 ngày.
Thông thường sau khi ghép 2 tháng cây đạt tiêu chuẩn xuất vườn.
